سازمان بورس و فرابورس دو بازار مالی برای خرید و فروش اوراق ، سهام ،تامین مالی شرکت ها و … می باشند که هرکدام دارای ساختار های پذیرشی ، معاملاتی و … مخصوص به خود می باشند. باید به این نکته توجه داشت که فرابورس نیز زیر مجموعه ای از سازمان بورس می باشد.
برای آشنایی بیشتر با این دو بازار و شباهت ها و تفاوت های آنها پیشنهاد میکنیم دوره مقدماتی بورس رو مشاهده کنید.
بورس چیست؟
بورس بازار مالی است که برای سرمایه گذاری ، معامله و خرید و فروش انواع اوراق بهادر همچون اوراق خزانه، سهام و حق تقدم سهام، صندوق‌های سرمایه‌گذاری، اوراق مشتقه و گواهی‌های سپرده کالایی و … مورد استفاده قرار می‌گیرد. بورس در ایران کار خود را از سال 1346 با عرضه سهام بانک صنعت و معدن و نفت پارس آغاز کرد.
بورس ایران به 5 بازار تقسیم می شود:
• بورس اوراق بهادار
• فرابورس
• بورس کالا
• بورس انرژِی
• بورس مسکن
فرابورس چیست؟
فرابورس نیز همچون بورس یک بازار مالی است که برای سرمایه‌گذاری و معاملات اوراق بهادر و توسعه ابزارها و بازار های مالی استفاده میشود.همانطور که پیشتر نیز گفته شد، فرابورس خودش زیر مجموعه ای از بورس محسوب می شود.
به علت سخت گیری کمتر در فرابورس نسبت به بورس ، پذیرش در بازار فرابورس ساده تر بوده و شرکت هایی که بنا به هر دلیلی اعم از سود آوری پایین ،گزارشات مالی نا منظم و … شرایط ورود به بازار بورس را ندارند ، وارد فرابورس می شوند.
نکته جالب اینکه سازمان بورس نهاد ناظر بر فعالیت های سایر بازار ها مانند فرابورس نیز می باشد. بازار بورس و فرابورس در کنار شباهت‌های بسیار ،تفاوت‌هایی نیز دارند که نمی‌توان از آنها غافل شد.
همچنین بخوانید: آموزش بورس برای مبتدیان
تفاوت های اصلی بازار بورس و فرابورس
1- قوانین پذیرش
2- مبحث مالیات
3- شفافیت قیمت‌ها
4- تقسیم‌بندی بازار
قبل از سرمایه‌گذاری و خرید و فروش در بازار بورس یا فرابورس ضروری است تفاوت‌های اصلی این دو بازار را بشناسید و سپس متناسب با شرایط خود تصمیم بگیرید کدام یک از این بازارها برای شما میتواند گزینه بهتری باشد. معمولا افرادی که بدون شناخت کافی از این دو بازار به فعالیت در آنها می‌پردازند، با مشکلات و چالش‌های بسیاری روبه‌رو خواهند شد. از مهم‌ترین تفاوت‌های بورس و فرابورس می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
قوانین پذیرش در بورس و فرابورس
برای ورود شرکت ها به بازار بورس، قوانین سختگیرانه تری وجود دارد و فرآیند پذیرش در فرابورس بسیار راحت‌تر از بورس است. همین موضوع باعث میشود تا شرکت‌هایی که نمی‌توانند در بورس پذیرش شوند با هدف برخورداری از مزایای بازارهای سرمایه وارد فرابورس شوند.
تفاوت قوانین پذیرش بورس و فرابورس شامل موارد زیر می باشد :
سود دهی متوالی شرکت ها
عدم زیان انباشته
سابقه فعالیت شرکت
حداقل تعداد سهامداران
حداقل سرمایه ثبت شده
سهام شناور
و …
جدول شرایط پذیرش در بازارهای اول و دوم بورس :
| شرح | تابلو اصلی بازار اول | تابلو فرعی بازار اول | تابلو دوم | |
|---|---|---|---|---|
| حداقل سرمایه ثبت شده یا حداقل ارزش بازار سهام شرکت |
2,000
12,000 |
1,500
8,000 |
600
5,000 |
|
| حداقل درصد سهام شناور آزاد با ارزش بازار سهام شناور آزاد | 15 % - 6,000 | 12% - 4,000 | 20% | |
| حداقل سهام شناور | 25% | 20% | 15% | |
| حداقل تعداد سهامداران | 1,000 | 750 | 250 | |
| حداقل سابقه فعالیت در صنعت | 3 | 3 | 2 | |
| دوره سوددهی قبل از پذیرش | 3 | 2 | 1 | |
| نسبت حقوق صاحبان سهام به کل دارایی | 30% | 20% | 15% | |
| مثبت بودن مجموع جریان خالص وجه نقد ناشی از فعالیت های عملیاتی دو دوره مالی منتهی به پذیرش |
شرایط پذیرش در تابلوهای مختلف فرابورس :
| ردیف | شرح | بازار اول | بازار دوم | شرکت های کوچک و متوسط |
|---|---|---|---|---|
| 1 | شرکت باید سهامی عام باشد. | |||
| 2 | حداقل سرمایه ثبت شده برای شرکت متقاضی (میلیارد تومان) | 500 ارزش بازار سهام شرکت حداقل 200 میلیارد تومان | 150 ارزش بازار سهام شرکت حداقل 80 میلیارد تومان | جمع حقوق صاحبان سهام حداقل 100 میلیون تومان و حداکثر 50 میلیارد تومان |
| 3 | تقسیم تمامی سهام عادی و نداشتن امتیاز خاص | |||
| 4 | درصد شناوری سهم | 10 | 5 | |
| 5 | حداقل تعداد سهامداران | 200 | ||
| 6 | حداقل سابقه فعالیت در صنعت مربوطه (سال) | 2 | 1 | 1 |
| 8 | نداشتن زیان انباشته | |||
| 9 | حداقل نسبت حقوق صاحبان سهام به کل دارایی های شرکت | 15 | ||
| 10 | تنظیم اساسنامه منطبق با اساسنامه نمونه موصب هیئت مدیره سازمان | |||
| 11 | بالا بودن کیفیت سود عملیاتی شرکت | |||
| 12 | استفاده از سیستم حسابداری مطلوب با تایید حسابرس | |||
| 13 | نداشتن سابقه محکومیت قطعی و یا کیفری اعضای هیئت مدیره و مدیر عامل | |||
| 14 | داشتن بازارگردان به تشخیص هیت پذیرش | |||
| 15 | مثبت بودن جریان خالص وجه نقد شرکت |
2- مبحث مالیات
کلیه شرکت های اقتصادی فعال در ایران موظف به پرداخت سالیانه 25% از سود خود به عنوان مالیات به اداره امور مالیاتی کشور هستند
یکی از مهم‌ترین موارد اختلاف میان این دو بازار مبحث مالیات است
شرکت های پذیرفته شده در بورس و فرابورس از تخفیف های مالیاتی متفاوتی برخوردارند.
شرکت های بورسی شامل 10% تخفیف مالیاتی هستند و در صورتیکه سهام شناور آنان بالای 20% باشد، این تخفیف به 20% افزایش پیدا خواهد کرد
تخفیف مالیاتی برای شرکت های پذیرفته شده در فرابورس به طور کلی 5% است و در صورت داشتن سهام شناور آزاد بالای 20% ، تخفیف مالیاتی شرکت به 10% افزایش پیدا میکند.
3- شفافیت قیمت‌ها
در بورس به دلیل وجود شرایط سختگیرانه‌تر، شفافیت قیمت بیشتری مشاهده میشود. همین موضوع نیز باعث میشود تا شرکتهای بزرگ‌تری به این بازارها اعتماد کرده و در آن سرمایه‌گذاری کنند. البته این بدین معنی نیست که نظارتی بر روی بازارهای فرابورس وجود ندارد. بلکه بدین معنی است که نظارت در بازارهای بورس با قوانین سختگیرانه‌تر به صورت دقیق‌تر انجام می‌گیرد.
4-ساعت معاملات در بورس و فرابورس
هر روز هفته از شنبه تا چهارشنبه، از ساعت ۸:۴۵ تا ۱۲:۳۰ به‌عنوان ساعت کاری بازار بورس، شناخته میشود. در این بازه‌ی زمانی، به‌استثنای تعطیلات رسمی اعلام شده در تقویم ایران، معامله‌گران می‌توانند در بورس فعالیت داشته باشند. یک ربع اول به ثبت سفارش‌ها اختصاص‌داده‌شده است و از ساعت 9 صبح معاملات رسمی بورس، آغاز و تا ساعت 12:30 دقیقه معاملات سهام و حق تقدم ادامه خواهد شد.
به طور خلاصه، ساعت معاملات انواع معاملات اوراق بهاداربه شرح زیر است:
| ورقه بهادار | روز های معاملاتی | پیش گشایش | معاملات پیوسته |
|---|---|---|---|
| سهام و حق تقدم سهام | شنبه تا چهارشنبه | 8:45 تا 9:00 | 9:00 تا 12:30 |
| قرار داد های اختیار معامله | |||
| گواهی سپرده کالایی سکه طلا | شنبه تا چهارشنبه | 11:30تا 12:00 | 12:00تا 15:30 |
| صندوق های کالایی پشتوانه سکه و طلا |
انواع بازار فرابورس
فرابورس خود به بازارهای اول، دوم، سوم و بازار پایه (زرد، نارنجی، قرمز) دسته‌بندی میشود و شرکتها بر اساس ریسک سرمایه‌گذاری، شفافیت صورت‌های مالی، میزان بدهی و … در این دسته‌ها قرار می گیرند.
- بازار اول
- بازار دوم
- بازار پایه
- بازار سوم
- بازار ابزارهای نوین مالی
- بازار شرکت های کوچک (SME)
بازار اول
که اکثر شرکتها در آن قابل معامله میباشند و دامنه نوسان آن منفی و مثبت 7 درصد می باشد.
بازار دوم
شامل سهام شرکتهای عام است. سهام شرکتهای تازه تاسیس وشرکتهایی که با تزریق سرمایه بیشتر قصد تبدیل از سهامی خاص به عام را دارند در این بازار پذیرفته می شوند.
بازار پایه
که خود به 3 دسته (زرد،نارنجی و قرمز) تقسیم میشود. بازار زرد دامنه نوسان معاملات مثبت و منفی 3درصد دارد و در تابلوی نارنجی، دامنه نوسان انجام معاملات مثبت و منفی 2 درصد و در تابلوی قرمز،مثبت و منفی 1درصد میباشد.
بازار سوم
شرکت‌هایی که هیچ گونه شرایطی را برای پذیرش در فرابورس ندارند و تنها با انجام مراحل اداری عضو بازار می‌شوند، در این بازار قرار می‌گیرند. در این بازار شرکت‌هایی که حتی در مرحله تاسیس هستند، می‌توانند با پذیره‌نویسی اوراق بهادار اقدام به جذب سرمایه کنند
بازار ابزارهای نوین مالی :کلیه ابزارهای مالی به جز سهام و حق تقدم سهام‌ها که به تایید شورای عالی بورس رسیده باشد، میتواند در بازار ابزارهای نوین مالی پذیرش شود. از جمله اوراقی که در این بازار معامله می شود به شرح زیر است:
اوراق مشارکت
اوراق مشارکت رهنی
صکوک
گواهی سرمایه گذاری
و …
بازار شرکت های کوچک (SME) فرابورس
برخلاف بورس، فرابورس امکان رشد و پیشرفت به شرکتها و استارتاپهای کوچک و متوسط هم خواهد داد. شرکتها و استارتاپهای کوچک و تازه کار می‌توانند در بازار شرکتهای کوچک (SME) فرابورس فعالیت کرده و به تامین مالی و سودآوری بپردازند.
نتیجه گیری
همانطور که گفته شد بورس و فرابورس هر دو از بازارهای مالی در ایران شناخته می شوند. تفاوت مهم این دو بازار در نوع اوراق بهادار و عملکرد آن ها در معامله می باشد می توان گفت بورس به عنوان بازار اصلی شناخته می شود که معاملات شرکت های بزرگتر در این بازار متمرکز می باشد. اما فرابورس به عنوان بازار فرعی در معاملات شرکت های کوچکتر مرتبط می باشد.
