صورت‌های مالی

صورت‌های مالی زبان مشترک دنیای کسب‌وکار و ابزاری مهم برای انتقال اطلاعات مالی و اقتصادی شرکت‌هاست. این گزارش‌ها وضعیت فعلی دارایی‌ها، بدهی‌ها و سودآوری را مشخص می‌کنند و باعث می‌شوند سرمایه‌گذاران و تحلیل‌گران آینده شرکت را با شفافیت بیشتری ارزیابی کنند. در واقع، بدون صورت‌های مالی امکان تصمیم‌گیری آگاهانه درباره سرمایه‌گذاری وجود نخواهد داشت.

به همین دلیل، آشنایی کلی با صورت‌های مالی و انواع و شیوه تحلیل آن‌ها برای فعالان بازار سرمایه و مدیران کسب‌وکار بسیار ضروری است. این مقاله با زبانی ساده و کاربردی، مفاهیم کلیدی صورت‌های مالی را توضیح می‌دهد و اهمیت آن‌ها را در تصمیم‌گیری‌های مالی و سرمایه‌گذاری روشن می‌سازد.

صورت‌های مالی چیست          

صورت‌های مالی یکی از اصلی‌ترین اجزای گزارشگری مالی شرکت‌هاست و نقشی مهم در تصمیم‌گیری‌های مالی، سرمایه‌گذاری ایفا می‌کند. شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس موظف‌اند صورت‌های مالی خود را به‌صورت دوره‌ای (معمولاً هر سه ماه یک‌بار) منتشر کنند.

به‌عبارت‌دیگر، صورت‌های مالی تصویری شفاف از وضعیت مالی، عملکرد اقتصادی و جریان‌های نقدی شرکت را ارائه می‌دهند. این اطلاعات برای سرمایه‌گذاران، تحلیل‌گران و سایر ذی‌نفعان فرصتی فراهم می‌کند تا با دیدی روشن‌تر درباره آینده شرکت تصمیم بگیرند.

انواع صورت‌های مالی

صورت‌های مالی معمولاً شامل چهار صورت اصلی به همراه یادداشت‌های توضیحی هستند:

1. صورت وضعیت مالی (ترازنامه): این گزارش تصویری از وضعیت مالی شرکت در یک تاریخ مشخص ارائه می‌دهد. ترازنامه نشان می‌دهد شرکت چه دارایی‌هایی در اختیار دارد، چقدر بدهی دارد و چه مقدار از منابع آن متعلق به صاحبان سهام است. به بیان دیگر، ترازنامه رابطه بین دارایی‌ها، بدهی‌ها و حقوق مالکانه را در یک نقطه زمانی نشان می‌دهد.

2. صورت سود و زیان (گزارش عملکرد مالی): این صورت مالی نتایج فعالیت‌های اقتصادی شرکت را در طی یک دوره زمانی مشخص (معمولاً یک سال یا فصل) نشان می‌دهد. صورت سود و زیان شامل درآمدها، هزینه‌ها و سود یا زیان خالص شرکت است. این گزارش نشان می‌دهد آیا شرکت طی دوره سودآور بوده یا زیان متحمل شده است.

3. صورت جریان وجوه نقد: این گزارش گردش ورود و خروج وجه نقد شرکت را در سه حوزه اصلی فعالیت‌های عملیاتی (مرتبط با عملیات اصلی شرکت)، فعالیت‌های سرمایه‌گذاری (خرید و فروش دارایی‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها) و فعالیت‌های تأمین مالی (مانند دریافت وام یا بازپرداخت آن، و انتشار یا بازخرید سهام) طبقه‌بندی می‌کند. بررسی این صورت مالی نشان می‌دهد شرکت چه میزان توانایی در مدیریت نقدینگی، انجام تعهدات کوتاه‌مدت و تأمین مالی فعالیت‌های آینده دارد.

4. صورت تغییرات حقوق مالکانه: این گزارش تغییرات ایجادشده در حقوق صاحبان سهام طی یک دوره مالی را نمایش می‌دهد. مواردی مانند افزایش یا کاهش سرمایه، تقسیم سود نقدی، سود یا زیان انباشته و سایر تغییرات مرتبط با حقوق مالکانه در این گزارش منتشر می‌شود

یادداشت‌های توضیحی: علاوه بر چهار صورت اصلی، شرکت‌ها موظف‌اند یادداشت‌های توضیحی را نیز ارائه کنند. این بخش شامل اطلاعات تکمیلی و جزئیات بیشتر درباره اقلام گزارش‌شده در صورت‌های مالی است. یادداشت‌ها به شفافیت بیشتر صورت‌های مالی کمک می‌کنند  و درک بهتری از وضعیت واقعی شرکت ارائه می‌دهند.

صورت‌های مالی تلفیقی

شرکت‌هایی که دارای چندین شرکت زیرمجموعه یا وابسته هستند، علاوه بر تهیه و انتشار صورت‌های مالی جداگانه برای هر واحد تجاری،  صورت‌های مالی تلفیقی را نیز ارائه می‌کنند.

صورت‌های مالی تلفیقی یک تصویر جامع و یکپارچه از وضعیت مالی و عملکرد کل گروه (شرکت اصلی به همراه شرکت‌های فرعی زیرمجموعه آن) نشان می‌دهند. در این گزارش، دارایی‌ها، بدهی‌ها، درآمدها و هزینه‌های شرکت اصلی و شرکت‌های زیرمجموعه به‌گونه‌ای ترکیب و ارائه می‌گردند که گویی کل گروه یک شرکت واحد است.

به بیان دیگر، صورت‌های مالی تلفیقی به سرمایه‌گذاران کمک می‌کنند که بدون نیاز به بررسی جداگانه تک‌تک شرکت‌های زیرمجموعه، نمایی کلی، واقعی و شفاف از عملکرد کل گروه اقتصادی در اختیار داشته باشند.

از منظر سرمایه‌گذاری و تحلیل مالی، بررسی هم‌زمان عملکرد شرکت اصلی و شرکت‌های زیرمجموعه اهمیت ویژه‌ای دارد؛ زیرا سودآوری، ریسک‌ها و وضعیت نقدینگی واقعی تنها از طریق تجزیه و تحلیل صورت‌های مالی تلفیقی به طور کامل مشخص می‌شود.

تجزیه و تحلیل صورت‌های مالی

تجزیه و تحلیل صورت‌های مالی یکی از مهم‌ترین مهارت‌ها برای تحلیل‌گران و سرمایه‌گذاران است. با این کار نقاط قوت و ضعف عملکرد مالی شرکت شناسایی می‌شود و تصمیم‌گیری‌های اقتصادی بر پایه داده‌های دقیق‌تری انجام می‌گیرد.

تحلیل صورت‌وضعیت مالی (ترازنامه)

• دارایی‌ها: بررسی ساختار دارایی‌های جاری و غیرجاری برای سنجش نقدشوندگی و کارایی استفاده از منابع.
• بدهی‌ها: تحلیل بدهی‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت برای ارزیابی سطح ریسک مالی شرکت.
• حقوق صاحبان سهام: سنجش میزان اتکا به سرمایه سهام‌داران در مقابل منابع مالی خارجی.
• نسبت‌های مالی مرتبط: مانند نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام، نسبت جاری و نسبت آنی.

تحلیل صورت سود و زیان (عملکرد مالی)

• درآمدها و هزینه‌ها: ارزیابی روند تغییرات درآمد فروش و هزینه‌های عملیاتی.
• سودآوری: محاسبه سود ناخالص، سود عملیاتی و سود خالص.
• نسبت‌های کلیدی: مانند حاشیه سود ناخالص، حاشیه سود عملیاتی، بازده دارایی‌ها (ROA) و بازده حقوق صاحبان سهام (ROE).

تحلیل صورت جریان وجوه نقد

• جریان نقدی عملیاتی: بررسی توانایی شرکت در ایجاد نقدینگی از فعالیت‌های اصلی.
• جریان نقدی سرمایه‌گذاری: تحلیل خرید یا فروش دارایی‌ها و سرمایه‌گذاری‌های جدید.
• جریان نقدی تأمین مالی: ارزیابی استراتژی شرکت در استفاده از بدهی‌ها یا انتشار سهام.

تحلیل صورت تغییرات حقوق مالکانه

• افزایش سرمایه: از محل آورده نقدی یا سود انباشته.
• تقسیم سود: سیاست تقسیم سود نقدی یا اندوخته‌سازی.
• سایر تغییرات: شامل ذخایر و تعدیلات سنواتی.

به طور خلاصه، تحلیل صورت‌های مالی ابزاری قدرتمند برای کشف واقعیت‌های پشت اعداد است و نقش کلیدی در تصمیم‌گیری‌های آگاهانه سرمایه‌گذاران و مدیران ایفا می‌کند.

صورت‌های مالی حسابرسی شده و حسابرسی نشده

صورت‌های مالی در ابتدا توسط تیم حسابداری هر شرکت تهیه و تنظیم می‌شوند. اما این گزارش‌ها زمانی از اعتبار و اطمینان بیشتری برخوردار خواهند بود که توسط یک حسابرس مستقل موردبررسی قرار گیرند.

حسابرس با مطالعه دقیق اقلام و جزئیات صورت‌های مالی، درستی، شفافیت و انطباق آن‌ها با استانداردهای حسابداری را ارزیابی می‌کند و در پایان، نتیجه بررسی خود را در قالب گزارش حسابرسی ارائه می‌دهد.

گزارش حسابرسی می‌تواند یکی از چهار نوع زیر باشد:

گزارش مقبول: نشان می‌دهد صورت‌های مالی به‌طورکلی منصفانه، شفاف و مطابق با اصول و استانداردهای حسابداری ارائه شده‌اند. این نوع گزارش، معتبرترین و مطلوب‌ترین نظر حسابرس است.

گزارش مشروط: بیانگر آن است که صورت‌های مالی در کل صحیح هستند، اما یک یا چند مورد خاص (مانند اختلافات مالیاتی یا محدودیت در ارائه اطلاعات) نیازمند توجه است. این گزارش به‌نوعی هشدار به سرمایه‌گذاران و ذی‌نفعان محسوب می‌شود.

گزارش مردود: نشان می‌دهد صورت‌های مالی به طور اساسی دارای اشتباه، تحریف یا ارائه نادرست هستند و تصویر واقعی از وضعیت مالی شرکت را منعکس نمی‌کنند. این نوع گزارش بر اعتبار شرکت اثر منفی دارد.

گزارش عدم اظهارنظر: زمانی صادر می‌شود که حسابرس به دلیل محدودیت‌های موجود یا نبود اطلاعات کافی، امکان قضاوت درباره درستی صورت‌های مالی را نداشته باشد.

مثال کاربردی

فرض کنید فردی قصد خرید یک خودرو را دارد. فروشنده اطلاعات اولیه‌ای مانند سال ساخت و وضعیت بدنه خودرو را ارائه می‌دهد که این کار مشابه انتشار گزارش مالی شرکت است. اما خریدار برای اطمینان بیشتر خودرو را نزد کارشناس می‌برد تا وضعیت فنی آن بررسی شود. گزارش کارشناس همان نقشی را ایفا می‌کند که گزارش حسابرس برای صورت‌های مالی دارد.

تهیه صورت‌های مالی به زبان ساده - چگونه صورت مالی تهیه کنیم؟

در این بخش، مراحل تهیه صورت‌های مالی به زبان ساده توضیح داده می‌شود:

اولین قدم در تهیه صورت‌های مالی، گردآوری داده‌های مالی دقیق و مستند است. این داده‌ها شامل کلیه معاملات و رویدادهای مالی واحد اقتصادی در طول دوره گزارشگری است.

مهم‌ترین اطلاعات موردنیاز عبارت‌اند از:

• فاکتورهای فروش و خرید
• هزینه‌های جاری (حقوق و دستمزد، اجاره، آب و برق، تبلیغات و...)
• مانده حساب‌های بانکی و صندوق
• اسناد بدهی‌ها و مطالبات
• اطلاعات مربوط به دارایی‌های ثابت و موجودی کالا

تهیه صورت سود و زیان

اجزای اصلی صورت سود و زیان

1. درآمدهای عملیاتی: مجموع فروش کالا یا خدمات.
2. بهای تمام‌شده کالا یا خدمات: هزینه‌هایی که مستقیماً برای تولید یا خرید کالا پرداخت شده است.
4. هزینه‌های عملیاتی: شامل هزینه‌های اداری، توزیع و فروش و سایر مخارج جاری شرکت.
6. هزینه‌های مالی و مالیات: هزینه وام‌ها، بهره، و مالیات بر درآمد.

نمونه ساده:

اگر فروش سالانه ۱۰۰ میلیون تومان و کل هزینه‌ها ۷۰ میلیون تومان باشد، سود خالص معادل ۳۰ میلیون تومان خواهد بود.

تهیه صورت‌وضعیت مالی (ترازنامه)

فرمول پایه ترازنامه

اجزای ترازنامه

• دارایی‌ها: شامل وجه نقد، حساب‌های بانکی، موجودی کالا، تجهیزات، و سایر دارایی‌های ثابت.
• بدهی‌ها: شامل وام‌ها، حساب‌های پرداختنی، و سایر تعهدات مالی.
• حقوق صاحبان سهام: سرمایه اولیه مالکان به‌علاوه سود انباشته پس از کسر برداشت‌ها.

نمونه:

تهیه صورت جریان وجوه نقد

صورت جریان وجوه نقد در سه بخش تنظیم می‌شود:

1. فعالیت‌های عملیاتی: دریافت‌ها و پرداخت‌های مربوط به فعالیت اصلی شرکت.
2. فعالیت‌های سرمایه‌گذاری: خرید یا فروش دارایی‌های ثابت و سرمایه‌گذاری‌ها.
3. فعالیت‌های تأمین مالی: دریافت یا بازپرداخت وام، افزایش سرمایه و پرداخت سود سهام.

نمونه:
ورود وجه نقد از فروش: 50 + میلیون تومان

خروج وجه نقد بابت خرید تجهیزات: 20 - میلیون تومان

پرداخت اقساط وام: 10 - میلیون تومان

·         افزایش خالص وجه نقد: 20 + میلیون تومان

تهیه صورت تغییرات حقوق صاحبان سهام

این صورت، تغییرات سرمایه مالکان و سود انباشته را در طول دوره گزارشگری نشان می‌دهد. موارد زیر در آن درج می‌شود:

• سرمایه اولیه
• افزایش یا کاهش سرمایه
• سود یا زیان خالص دوره
• برداشت‌های صاحبان سهام

نمونه:
سرمایه اول دوره: ۸۰ میلیون تومان

سود خالص: ۳۰ میلیون تومان

برداشت مالک: ۱۰ میلیون تومان

·         سرمایه پایان دوره: ۱۰۰ میلیون تومان

ضرورت آموزش تحلیل صورت‌های مالی برای سرمایه‌گذاران

سرمایه‌گذاران پیش از خرید سهام یک شرکت، می‌توانند به اطلاعات مالی آن از طریق سامانه کدال دسترسی داشته باشند. این اطلاعات معمولاً شامل صورت‌های مالی حسابرسی‌شده به همراه گزارش حسابرس مستقل است. مطالعه دقیق و تحلیل درست این داده‌ها، امکان برآورد ارزش واقعی شرکت، شناسایی نقاط ضعف و قوت و ارزیابی ریسک‌های بالقوه سرمایه‌گذاری را فراهم می‌کند.

اهمیت این موضوع زمانی آشکارتر می‌شود که گزارش حسابرس، مشروط یا حتی مردود منتشر شود؛ همان‌طور که در برخی شرکت‌ها (نظیر نماد آکنتور) مشاهده شده است. چنین گزارش‌هایی هشدار جدی برای سرمایه‌گذاران محسوب می‌شود، زیرا نشان‌دهنده وجود ابهامات یا مشکلات اساسی در وضعیت مالی شرکت است. سرمایه‌گذارانی که دانش مالی و توانایی تحلیل گزارش‌های حسابرسی را داشته‌اند، توانسته‌اند از ورود به چنین سرمایه‌گذاری‌های پرریسکی اجتناب کنند؛ در حالی که افراد فاقد این دانش، زیان‌های سنگینی را متحمل شده‌اند.

به همین دلیل، آشنایی با مفاهیم صورت‌های مالی، درک تفاوت میان گزارش‌های حسابرسی‌شده و حسابرسی‌نشده و تسلط بر روش‌های تحلیلی، از مهارت‌های بنیادی برای هر سرمایه‌گذار حرفه‌ای به شمار می‌رود.

تمامی این مباحث به همراه روش‌های کاربردی تحلیل مالی در دوره جامع Master FIS  آموزش داده شده است. این دوره علاوه بر ارائه آموزش کامل صورت‌های مالی و گزارش‌های حسابرسی، شامل آموزش سیستم معاملاتی FIS  نیز هست تا دانش‌پذیران بتوانند با ترکیب دانش مالی و استراتژی معاملاتی، تصمیم‌های آگاهانه‌تر، دقیق‌تر و سودآورتری در بازار سرمایه اتخاذ کنند.

نویسنده: دکتر بردیا خسروانی