تابلوخوانی یکی از بنیادی‌ترین و مهم‌ترین مهارت‌هایی است که هر سرمایه‌گذار در بدو ورود به بازار بورس باید فرابگیرد. تابلو بورس در واقع آینه‌ای از وضعیت بازار سرمایه است و اطلاعات بسیار ارزشمندی را در اختیار سرمایه‌گذاران قرار می‌دهد. هرچند در نگاه اول ممکن است کمی پیچیده و گیج‌کننده به نظر برسد، اما با درک صحیح مفاهیم آن می‌توان تصمیم‌های دقیق‌تری در معاملات گرفت.
در این مقاله تابلوخوانی در بازار بورس ایران را به‌صورت جامع، مرحله‌به‌مرحله و با زبانی ساده بررسی خواهیم کرد. همچنین، تمامی این مباحث پایه‌ای و کاربردی در دوره رایگان مقدماتی بورس ایران آموزش داده شده‌اند تا علاقه‌مندان بتوانند قدم اول ورود به بازار را مطمئن و درست بردارند.
تفاوت اصلی بورس و فرابورس در شرایط پذیرش شرکت‌هاست:
· بورس محیطی رسمی‌تر با قوانین سخت‌گیرانه‌تر است و معمولاً شرکت‌های بزرگ و باثبات در آن حضور دارند. به همین دلیل، سرمایه‌گذاری در بورس ریسک کمتری نسبت به فرابورس دارد.
· فرابورس شرایط ساده‌تری برای پذیرش دارد و بیشتر شرکت‌های کوچک‌تر یا تازه‌وارد در آن فعالیت می‌کنند.
هر دو بازار (بورس و فرابورس) خود به دو بخش تقسیم می‌شوند:
· بازار اول: ویژه شرکت‌های بزرگ‌تر و باثبات‌تر است که معیارهای سخت‌گیرانه‌تری برای پذیرش دارند.
· بازار دوم: برای شرکت‌های کوچک‌تر و متوسط در نظر گرفته شده و شرایط پذیرش آسان‌تری دارد.
صفحه اول وب‌سایت TSETMC، سربرگ (در یک نگاه) شامل اطلاعات مربوط به بازار بورس و فرابورس است که در ادامه به‌صورت جزبه‌جز بررسی خواهیم کرد.
نکته: در تابلوخوانی اعداد سبز یعنی مقدار شاخص یا قیمت نسبت به روز قبل افزایش داشته و اعداد قرمز (داخل پرانتز) یعنی مقدار شاخص یا قیمت نسبت به روز قبل کاهش داشته است اعداد مشکی صرفاً نشان‌دهنده مقدار فعلی است (نه مثبت و نه منفی). مثل مقدار شاخص که فقط عدد لحظه‌ای را نشان می‌دهد.
شاخص کل: وضعیت کلی بازار بورس را نشان می‌دهد. افزایش آن به معنای رشد میانگین قیمت سهام شرکت‌های بزرگ و کاهش آن بیانگر افت کلی بازار است.
شاخص کل (هم‌وزن): در این شاخص همه شرکت‌ها به یک میزان اثرگذار هستند و تصویری واقعی‌تر از کلیت بازار ارائه می‌شود.
ارزش بازار: مجموع ارزش همه شرکت‌های بورسی که از حاصل‌ضرب تعداد سهام در قیمت روز آن‌ها محاسبه می‌شود.
اطلاعات قیمت: شامل جزئیات مربوط به اولین معامله، آخرین معامله، کمترین و بیشترین قیمت روز.
تعداد معاملات: تعداد دفعات انجام خریدوفروش در طول روز.
ارزش معاملات: مجموع سرمایه‌ای که در روز جاری وارد یا خارج بازار شده است.
حجم معاملات: تعداد کل سهام معامله‌شده در یک روز، بدون درنظرگرفتن ارزش ریالی آن.
شاخص کل: مهم‌ترین شاخص بازار که تغییرات قیمتی سهام شرکت‌های بورسی را بر اساس اندازه و ارزش آن‌ها نشان می‌دهد.
شاخص قیمت (وزنی - ارزشی): مشابه شاخص کل است؛ اما تنها تغییرات قیمت سهام را در نظر می‌گیرد و سود تقسیمی (DPS) را لحاظ نمی‌کند.
نکته: سود تقسیمی مقدار سودی است که شرکت به‌ازای هر سهم عادی منتشر شده به سهام‌داران خود می‌پردازد. به عبارتی، DPS نشان می‌دهد که شرکت برای هر سهم چه مقدار سود نقدی به سهام‌داران بدهکار است.
شاخص کل (هم‌وزن): وزن برابر برای همه شرکت‌ها؛ تصویری دقیق‌تر از وضعیت کلی سهام کوچک و بزرگ.
شاخص قیمت (هم‌وزن): تغییرات قیمتی تمامی شرکت‌ها با وزنی برابر.
شاخص آزاد شناور: نشان‌دهنده وضعیت معاملاتی سهم‌هایی است که آزادانه قابل خریدوفروش هستند.
شاخص بازار اول: بیانگر وضعیت شرکت‌های پذیرفته‌شده در بازار اول بورس.
شاخص بازار دوم: وضعیت شرکت‌های کوچک‌تر یا با نقدشوندگی کمتر را مشخص می‌کند.
همچنین، در بخش شاخص‌ها موارد زیر نمایش داده می‌شود:
نکته مهم تابلوخوانی: با کلیک روی هر شاخص، نمودارها و جزئیات بیشتری مانند سوابق و شرکت‌های اثرگذار نمایش داده می‌شود.
این بخش نشان می‌دهد کدام نمادها بیشترین اثر را بر شاخص کل داشته‌اند.
اهمیت این بخش در آن است که شرکت‌های بزرگ تأثیر بیشتری بر شاخص کل دارند. برای مثال، رشد 2 درصد سهام یک شرکت بزرگ می‌تواند هزاران واحد شاخص را جابه‌جا کند، در حالی که رشد 5 درصد یک شرکت کوچک ممکن است تأثیر محسوسی نداشته باشد.
بخش نمادهای پرتراکنش در تابلوخوانی TSETMC مربوط به سهم‌هایی است که در طول روز بیشترین دادوستد روی آن‌ها انجام می‌شود. جدول این بخش چند ستون دارد که هرکدام یک معنی مشخص دارند:
· پایانی: میانگین موزون قیمت کل معاملات یک نماد در روز است. این عدد همان قیمتی است که مبنای محاسبه تغییرات سهم برای روز بعد قرار می‌گیرد.
· درصد پایانی: نشان می‌دهد قیمت پایانی امروز نسبت به قیمت پایانی روز قبل چند درصد تغییر کرده است (مثبت = رشد، منفی = افت).
· آخرین: قیمت آخرین معامله‌ای است که روی سهم انجام شده (ممکن است بالاتر یا پایین‌تر از پایانی باشد). این عدد به‌روزترین قیمت نماد در لحظه معاملات است.
· درصد آخرین: درصد تغییر قیمت آخرین معامله نسبت به قیمت پایانی روز قبل.
· کمترین: حداقل قیمتی که سهم در طول روز روی آن معامله شده است.
· بیشترین: بیشترین قیمتی که سهم در طول روز روی آن معامله شده است.
· تعداد: تعداد دفعاتی که سهم در طول روز معامله شده (چند بار خریدوفروش ثبت شده است).
· حجم: مجموع تعداد سهامی که در طول روز معامله شده‌اند.
· ارزش: حاصل‌ضرب حجم معاملات در قیمت سهم است؛ یعنی چه مقدار پول در طول روز روی این نماد جابه‌جا شده است.
در بخش بازار نقدی فرابورس در یک نگاه ساختار جدول شبیه بورس است، با این تفاوت که به‌جای شاخص کل (هم‌وزن) و ارزش بازار، ارزش بازار اول و دوم و ارزش بازار پایه را نشان می‌دهد.
ارزش بازار اول و دوم: یعنی مجموع ارزش شرکت‌هایی که در بازار اول و بازار دوم فرابورس حضور دارند.
بنابراین ارزش بازار اول و دوم مجموع ارزش روز این دو دسته شرکت است.
ارزش بازار پایه: بازار پایه جایی است که نمادهایی با شرایط خاص (مانند شفافیت کمتر یا مشکلات مالی) در آن معامله می‌شوند. ارزش بازار پایه هم نشان می‌دهد شرکت‌های حاضر در این بازار در مجموع چقدر ارزش دارند.
شاخص‌های منتخب فرابورس مانند بورس است؛ اما شاخص آزاد شناور برای آن تعریف نشده است، چرا که فرابورس بیشتر برای شرکت‌های کوچک‌تر یا با شرایط خاص ایجاد شده و حجم سهام آزاد شناور در خیلی از این شرکت‌ها کم است و نقدشوندگی پایین‌تری دارند؛ بنابراین محاسبه یک شاخص مجزا مثل «آزاد شناور» عملاً تفاوت زیادی با همان شاخص کل فرابورس ایجاد نمی‌کند.
در سربرگ در یک نگاه، مشابه صفحه اصلی، بخش‌های مربوط به بازار نقدی بورس در یک نگاه و نمادهای پرتراکنش دیده می‌شود. مورد مهم و متفاوت این سربرگ، بخش پیام‌های ناظر بازار است که اخبار مربوط به توقف، بازگشایی و حراج نمادها را نشان می‌دهد.
در این سربرگ شاخص کل و شاخص کل (هم‌وزن) به‌صورت نموداری نشان‌داده‌شده است و در زیر آن، همانند صفحه اصلی جدول شاخص‌های منتخب و تاثیر بر شاخص نشان‌داده‌شده است. همچنین، در این صفحه، برترین گروه‌های صنعت به همراه ارزش بازار، تعداد، حجم و ارزش معاملات آن‌ها نشان‌داده‌شده و در سمت چپ آن ارزش بازار را بر حسب زمان نشان می‌دهد.
سربرگ سرمایه‌گذاری حرفه‌ای یکی از ابزارهای پیشرفته و بسیار کاربردی برای تحلیل‌گران، معامله‌گران نهادی و فعالان حرفه‌ای بازار سرمایه است. این بخش، برخلاف بخش عمومی سایت ابزارها و داده‌های عمیق‌تر، ریزبینانه‌تر و در لحظه‌ای را در اختیار کاربر قرار می‌دهد. برای استفاده از تمامی امکانات این بخش نیاز به ثبت‌نام و ایجاد حساب کاربری (رایگان) دارید. این کار باعث می‌شود میز کار و تنظیمات شما ذخیره شود.
هدف اصلی این صفحه، ارائه یک نمای کلی، شفاف و قابل‌مقایسه از عملکرد و فعالیت تمامی صندوق‌های قابل‌معامله در بازار است.
در جدول بیشترین حجم معامله، صندوق‌ها بر اساس بالاترین مقدار حجم و ارزش معاملات مرتب می‌شوند و در جداول بیشترین افزایش قیمت / بیشترین کاهش قیمت، صندوق‌ها بر اساس بالاترین درصد تغییرات قیمت مثبت (سبز) و پایین‌ترین درصد تغییرات قیمت منفی (قرمز) مرتب می‌شوند. جدول معاملات صندوق‌های قابل‌معامله اصلی‌ترین جدول است که اطلاعات کاملی از تمامی صندوق‌ها را به‌صورت جداگانه نمایش می‌دهد.
اوراق بدهی، اسنادی هستند که نشان‌دهنده وام‌گیری ناشر (مانند دولت، شرکت‌ها یا شهرداری‌ها) از سرمایه‌گذار هستند. در ازای این وام، ناشر متعهد می‌شود که اصل مبلغ را در سررسید مشخص بازپرداخت کند و سود دورهای (معمولاً ثابت) را در تاریخ‌های معین بپردازد.
بخش معاملات اوراق بدهی داده‌های لحظه‌ای و تاریخی بازار اوراق بدهی را نشان می‌دهد. جدول تقاضای اوراق بدهی (صف خرید) اوراقی را نشان می‌دهد که تقاضای خرید برای آن‌ها از عرضه بیشتر است و در نتیجه، خریداران به‌صورت صف، درخواست‌های خود را ثبت کرده‌اند. برعکس، جدول عرضه اوراق بدهی (صف فروش) اوراقی را نمایش می‌دهد که عرضه (فروش) برای آن‌ها از تقاضا بیشتر است و فروشندگان به‌صورت صف، در انتظار خریدار هستند.
اختیار معامله نوعی قرارداد مالی مشتقه است که به دارنده آن حق (بدون الزام) می‌دهد تا دارایی پایه، مانند سهام یک شرکت، را در قیمت مشخصی که از پیش تعیین شده است (قیمت اعمال) و تا تاریخ معین (تاریخ سررسید)، خریداری یا به فروش برساند. جدول اختیار خرید با بیشترین حجم معامله پرمعامله‌ترین قراردادهای اختیار خرید در بازه زمانی مورد نظر (معمولاً روز جاری) را فهرست می‌کند. حجم معامله، تعداد کل قراردادهای معامله‌شده است. در مقابل، جدول اختیار فروش با بیشترین حجم معامله پرمعامله‌ترین قراردادهای اختیار فروش را نمایش می‌دهد. جدول اختیار با بیشترین موقعیت باز قراردادهای اختیار معامله (چه خرید و چه فروش) که دارای بالاترین موقعیت باز هستند را نشان می‌دهد. موقعیت باز، به تعداد کل قراردادهای فعالی اشاره دارد که هنوز بسته نشده، تسویه نشده یا اعمال نشده‌اند.
این سربرگ جدولی را به شما نشان می‌دهد که می‌توانید در آن جستجو انجام دهید و خروجی بگیرید. در این جدول در کنار فاکتورهایی که بررسی کرده‌ایم فاکتورهایی به چشم می‌خورد که جدیدترند. به‌عنوان‌مثال:
· وضعیت در سود بودن: این وضعیت نشان می‌دهد که اگر همین الان بخواهید حق خود را اعمال کنید، آیا این عمل سودآور خواهد بود یا خیر. این وضعیت بر اساس مقایسه قیمت اعمال قرارداد با قیمت فعلی دارایی پایه تعیین می‌شود.
|
در سود |
ITM (In The Money) |
|
در زیان |
OTM (Out of The Money) |
|
در نقطه سربه‌سر |
ATM (At The Money) |
· ارزش مفهومی: ارزش مفهومی یا ارزش ذاتی، مقدار سود و زیان قطعی و بالفعل است که اگر همین الان قرارداد اختیار اعمال شود، به دست می‌آید.
· اندازه قرارداد: اندازه قرارداد یا ضریب قرارداد، تعداد واحدهای دارایی پایه‌ای است که یک قرارداد اختیار معامله، بر روی آن اعمال می‌شود.
· قیمت اعمال: قیمت اعمال، قیمت ثابت و از پیش تعیین‌شده‌ای است که دارنده قرارداد اختیار می‌تواند دارایی پایه را در تاریخ اعمال، بر اساس آن بخرد (در اختیار خرید) یا بفروشد (در اختیار فروش).
قرارداد آتی یک توافق‌نامه قانونی و استانداردشده است که بر اساس آن، دو طرف متعهد می‌شوند در یک تاریخ مشخص در آینده (تاریخ تحویل)، یک دارایی پایه (مانند سهام، کالا یا ارز) را با قیمتی که امروز توافق می‌کنند، معامله کنند. جدول بیشترین حجم معامله قراردادهای آتی را که بیشترین تعداد قرارداد در یک روز معاملاتی خاص، مورد خریدوفروش قرار گرفته‌اند، رتبه‌بندی و نمایش می‌دهد و جدول بیشترین موقعیت باز قراردادهای آتی را که بیشترین تعداد موقعیت فعال در بازار دارند، رتبه‌بندی می‌کند. موقعیت باز، پیچیده‌تر و اغلب مهم‌تر از حجم معامله است.
اختیار فروش تبعی یک حق تضمین‌شده است که توسط ناشر سهام (عمدتاً شرکت‌های بزرگ و بنیادی) به سهام‌داران موجود خود ارائه می‌شود. این حق به سهام‌دار امکان می‌دهد تا سهام خود را در یک تاریخ مشخص آینده، به قیمتی ثابت و ازپیش‌تعیین‌شده (معمولاً نزدیک به قیمت روز انتشار) به ناشر بفروشد. معاملات اختیار فروش تبعی اطلاعات مربوط به دادوستدهای انجام‌شده روی اختیارهای فروش تبعی را نشان می‌دهد. اطلاعاتی مشابه با صفحه معاملات سهام عادی، اما مختص به هر نماد اختیار تبعی. جداول عرضه و تقاضای اختیار فروش تبعی صف‌های خریدوفروش را برای هر یک از اختیارهای تبعی نمایش می‌دهد.
این سربرگ یک بخش نظارتی و اطلاع‌رسانی بسیار مهم است که وضعیت نمادهای معاملاتی را که به دلایل مختلف موقتاً از دایره معاملات عادی خارج شده‌اند، نمایش می‌دهد. هدف اصلی این بخش، شفاف‌سازی و آگاه‌سازی سرمایه‌گذاران از وضعیت شرکت‌هایی است که به دلیل عدم شفافیت یا وجود مشکلات خاص، تحت نظارت و بررسی بیشتر قرار گرفته‌اند. این سربرگ معمولاً به چند بخش مجزا تقسیم می‌شود که هر کدام نشان‌دهنده یک مرحله از فرایند نظارتی هستند:
· مشمول فرایند تعلیق: این بخش، هشدار اولیه به بازار و شرکت است. شرکت‌های حاضر در این لیست، در آستانه تعلیق قرار دارند و باید هرچه سریع‌تر نسبت به رفع نواقص اقدام کنند.
· معامله تحت احتیاط: این وضعیت یک حالت میانی بین معاملات عادی و تعلیق کامل است. نماد در این حالت قابل‌معامله است، اما با محدودیت‌هایی همراه است.
· تعلیق شده: این بخش، فهرست نمادهایی را نشان می‌دهد که به طور کامل و موقت از چرخه معاملات بورس یا فرابورس خارج شده‌اند.
این سربرگ یک بخش تحلیلی و آماری است که بر رصد و رتبه‌بندی نمادها بر اساس معیارهای مختلف قیمتی تمرکز دارد.
· بیشترین افزایش قیمت: نمادهایی که در پایان روز، بیشترین افزایش قیمت پایانی را نسبت به روز قبل داشته‌اند.
· بیشترین کاهش قیمت: نمادهایی که در پایان روز، بیشترین کاهش قیمت پایانی را نسبت به روز قبل داشته‌اند.
· افزایش آخرین قیمت به پایانی: نمادهایی که قیمت آخرین معامله آن‌ها از قیمت پایانی روز بالاتر است.
· کاهش آخرین قیمت به پایانی: نمادهایی که قیمت آخرین معامله آن‌ها از قیمت پایانی روز پایین‌تر است.
· حق‌تقدم: بخش به طور خاص به نمادهای حق‌تقدم استفاده از افزایش سرمایه شرکت‌ها می‌پردازد و معیارهای فوق (افزایش/کاهش) را برای این نمادها به‌صورت جداگانه نمایش می‌دهد.
این سربرگ نیروهای محرک اصلی بازار یعنی خریداران (تقاضا) و فروشندگان (عرضه) را رصد و رتبه‌بندی می‌کند و به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود:
· برترین تقاضا (صف خرید): این بخش، نمادهای معاملاتی را که با مازاد تقاضا مواجه هستند، به ترتیب قدرت نمایش می‌دهد. به این معنی که حجم درخواست‌های خرید در صف، به‌مراتب از حجم درخواست‌های فروش پیشی گرفته است.
· برترین عرضه (صف فروش): این بخش، نمادهای معاملاتی را که با مازاد عرضه مواجه هستند، به ترتیب قدرت نمایش می‌دهد. به این معنی که حجم درخواست‌های فروش در صف، به‌مراتب از حجم درخواست‌های خرید پیشی گرفته است.
این سربرگ مجموع اطلاعات سربرگ‌های اوراق بدهی، اختیار معامله، آتی و اختیار تبعی را نشان می‌دهد.
این سربرگ یک بخش آماری و تحلیلی است که بر رصد مهم‌ترین تغییرات ساختاری و تأثیرگذار در بازار سرمایه تمرکز دارد. در این بخش جدول‌های زیر را می‌بینیم:
· تعدیل قیمت: تنظیم خودکار قیمت سهم پس از رویدادهایی مانند افزایش سرمایه یا توزیع سود نقدی، برای جلوگیری از ایجاد سود یا زیان تصنعی برای سهام‌داران.
· افزایش سرمایه: افزایش مقدار سرمایه ثبت‌شده شرکت از طریق روش‌های مختلف (مثلاً از محل سود انباشته، تجدید ارزیابی دارایی‌ها یا انتشار سهام جدید).
· افزایش ارزش بازار: نمادهایی که بیشترین افزایش در ارزش بازار (قیمت سهم × تعداد کل سهام) را در یک بازه زمانی داشته‌اند.
· کاهش ارزش بازار: نمادهایی که بیشترین کاهش در ارزش بازار را در یک بازه زمانی داشته‌اند.
· بیشترین ارزش معامله: نمادهایی که بیشترین مبلغ پول در طول روز به آن‌ها اختصاص یافته است (حجم معاملات × قیمت).
· بیشترین حجم معامله: نمادهایی که بیشترین تعداد سهام در آن‌ها مورد معامله قرار گرفته است.
زیرمجموعه سربرگ فرابورس مانند بورس است؛ اما این بازار به چند بخش مجزا تقسیم می‌شود که هر کدام سطحی از ریسک و الزامات را ارائه می‌کنند.
بازار نوآفرین (بازار شرکت‌های کوچک و متوسط): هدف از ایجاد این بازار ایجاد بستری برای تأمین مالی شرکت‌های کوچک و متوسط، دانش‌بنیان و نوپا (استارت‌آپ‌ها) است که پتانسیل رشد بالا دارند؛ اما هنوز به اندازه کافی بزرگ نیستند تا در بازارهای اصلی پذیرش شوند. این بازار با ریسک بالاتری همراه است، زیرا شرکت‌ها در مراحل اولیه رشد هستند. اما درعین‌حال، پتانسیل سودآوری بالا نیز به دلیل امکان رشد سریع این شرکت‌ها وجود دارد. قوانین حسابداری و افشای اطلاعات برای این شرکت‌ها ساده‌تر است.
بازار پایه (بازار سوم): هدف این بازار ایجاد یک بستر نظارت شده برای معامله سهام شرکت‌هایی که شرایط پذیرش در بازارهای اصلی (اول و دوم) فرابورس یا بورس را ندارند. این شرکت‌ها معمولاً به دلیل عدم شفافیت کافی یا مشکلات مالی در این بازار قرار می‌گیرند. این بازار دارای بالاترین سطح ریسک است. شرکت‌های حاضر در این بازار مجبور به افشای اطلاعات کامل مانند شرکت‌های بورسی نیستند. به دلیل این ریسک بالا، دامنه نوسان روزانه قیمت در این بازار بیشتر از بازارهای عادی است. شرکت‌های بازار پایه خود در سه‌رنگ دسته‌بندی می‌شوند:
بازار توافقی (بازار چهارم): هدف این بازار انجام معاملات بلوکی و خصوصی بر روی دارایی‌هایی که در سایر بازارها معامله نمی‌شوند. حجم معاملات در این بازار بسیار بالا و تعداد معاملات بسیار کم است. خریدار و فروشنده به‌صورت توافق شخصی بر روی قیمت و شرایط معامله به توافق می‌رسند و فقط نتیجه نهایی معامله در سامانه ثبت می‌شود. دامنه نوسان قیمتی در این بازار وجود ندارد.
تمام موارد ذکر شده در این مقاله، تنها بخشی از اطلاعات اولیه برای آشنایی با تابلوخوانی و درک کلی بازار سرمایه هستند. اما واقعیت این است که اگر کسی بخواهد به‌صورت حرفه‌ای وارد دنیای سرمایه‌گذاری شود، به مهارت‌ها و دانش عمیق‌تری نیاز دارد. تمامی این موارد به‌صورت کامل و کاربردی در دوره مستر اف‌آی‌اس آموزش داده شده تا مسیر ورود شما به بازار سرمایه امن‌تر، علمی‌تر و سودآورتر باشد.
نویسنده: دکتر بردیا خسروانی
نظرات
